hitit kralları listesi ne demek?

Hitit devletinin kurucusu kimi kaynaklarda I. Hattuşili olarak belirtiliyor olsa da Telipinu fermanında aktarıldığı üzere, bir önceki kral Labarna'nın zamanında Anadolu'nun çeşitli bölgelerinin fethedildiği anlaşılmaktadır. Hitit beylikleri döneminde sağlam bir devlet yapısı olduğu söylenemez. Bu dönemde Orta Anadolu'da sadece Hititler değil, Hattiler, Luwiler gibi grupların da hüküm sürdüğü şehir devletleri mevcuttur. Labarna'dan son kral II. Şuppiluliuma'ya kadar yaklaşık 5 asır boyunca hükümdarlığı kesin olarak belgelenmiş 26 Hitit kralı hüküm sürmüştür.¹

Kral Listesi ile ilgili problemler

Aşağıda verilen bütün tarihler, özellikle Orta krallık ve öncesi döneme ait olanlar, takribidir ve "orta" kronolojiye dayanmaktadır.²

Hitit krallarının sırası ve saltanat süreleri Boğazköy'de açığa çıkarılan Hitit arşivleri ve mühürleri kullanılarak oluşturulmuş, ayrıca Hititlerin çağdaşı olan diğer Orta Doğu kaynaklı arşivlerle de desteklenmiştir. Buna rağmen listede boşluklar vardır. Sağlıklı bir liste oluşturulamamasının ana sebeplerinden biri Hitit katiplerinin, aynı çağdaki Mısırlı ve Mezopotamyalı meslektaşlarının aksine, dokümanlarında bir tarihleme yöntemi kullanmamış olmasıdır. Ayrıca Hitit kralları arasında aynı isimleri taşıyan çok sayıda kral bulunması bu isimlerde toplam kaç kral olduğu ve taht sıraları hakkında problemler yaratmaktadır.

Anadolu'da Asur ticaret kolonisi devri sonu ile Hitit devletinin kuruluşu arasındaki zaman dilimi yani yaklaşık olarak Anitta'dan Labarna'ya kadar olan devir için henüz yeterli bilgi bulunmamaktadır. Çeşitli tarihçiler tarafından bazı isimler ileri sürülmüşse de (Tuthaliya, PU-Šarruma, Papadilmah, Kantuzzili vs.) bunlar tartışmaya açıktır. Ancak 1986 yılında Boğazköy'de bulunan ve 1993 yılında yayınlanan³ haç şekilli (krusiform) mühür ilk Hitit kralları Labarna ve Hattuşili'nin öncesinde Huzziya isimli bir kral olduğunu göstermiş ve kabul bulmuştur.⁴

Orta krallık ⁵ dönemine ait çok az belge olduğu için özellikle kralların saltanat süreleri hakkında pek bir bilgi yoktur. Tahurvaili'nin Telipinu ile II. Zidanta arasında bir dönem kral olduğu kesin olmakla beraber hangi sırada olduğu belli değildir. En yaygın görüşler ya Telipinu'dan veya Alluvamna'dan sonra olduğu şeklindedir.

II. Hattuşili diye bir kral çoğu Hititoloğa göre mevcut değildir.⁶ Varlığını iddia edenler bu kralın hükümdarlık zamanı için I. Tuthaliya ile I. Şuppiluliuma arasında değişik görüşler öne sürmüştür.⁷

Genç Tuthaliya'nın da kral olmadan öldürülmüş olması muhtemeldir.

Kurunta'nın Hitit devletinde kral olup olmadığı tartışmalıdır.

Hatti beylikler devri

Ayrıca bakınız: Hattiler

Hükümdar	Dönemi	Önemli Olaylar	Akrabalık Durumları
Pamba	MÖ 23. yüzyıl	Hatti Kralı
Pithana	MÖ 18. yüzyıl	Kuššara Kralı, Neşa Fatihi
Piyusti	MÖ 18. yüzyıl	Hatti Kralı, Anitta'ya yenildi
Anitta	MÖ 18. yüzyıl	Kuššara Kralı, Hattuşa'yı yıktı	Pithana'nın oğlu

Eski Krallık Dönemi

Hükümdar	Dönemi (MÖ)	Önemli Olaylar	Akrabalık Durumları
Huzziya⁸	...
Labarna	...-1650	Hitit devleti'nin geleneksel kurucusudur
I. Hattuşili	1650-1620	II. Labarna diye de bilinir. Hattuşa şehrini başkent yapmıştır.	I. Labarna'nın yeğeni, evlatlığı
I. Murşili	1620-1590	1595'te Babil'i yıkarak Hammurabi sülalesine son verdi.	I. Hattuşili'nin torunu, evlatlığı
I. Hantili	1590-1560	Zidanta ile işbirliği yaparak I. Murşili'yi öldürdü.	I. Murşili'nin kayınbiraderi
I. Zidanta	1560-1545	Hantili'nin varisini(?) öldürerek tahta çıktı.	I. Hantili'nin damadı
Ammuna	1545-1530	Babasını öldürerek tahta çıktı.	I. Zidanta'nın oğlu
I. Huzziya	1530-1525		Ammuna'nın gelinin erkek kardeşi(kayını)⁹
Telepinu	1535-1500	Huzziya'yi sürgüne gönderdi. Tahta çıkış yasasını çıkardı.	I. Huzziya'nın kayınbiraderi

Orta Krallık Dönemi

Hükümdar	Dönemi (MÖ)	Önemli Olaylar	Akrabalık Durumları
Alluvamna	1500-...		Telipinu'nun damadı
Tahurvaili		Krallığı kesin ama sırası belli değil (Telipinu ve II. Zidanta arasında).
II. Hantili			Alluvamna'nın oğlu?
II. Zidanta			II. Hantili'nin oğlu?
II. Huzziya			II. Zidanta'nın oğlu?
I. Muvatalli	...-1400	II. Huzziya'yi öldürerek tahta çıktı	Aile dışından

Büyük Krallık

Hükümdar	Dönemi (MÖ)	Önemli Olaylar	Akrabalık Durumları
I. Tuthaliya¹⁰	1400-?		II. Huzziya'nın torunu(?)
I. Arnuvanda			I. Tuthaliya'nın damadı
II. Hattuşili		Varlığı, akrabalığı ve saltanat zamanı tartışmalıdır
II. Tuthaliya¹¹	...		I. Arnuvanda'nın (veya II. Hattuşili'nin) oğlu
Genç Tuthaliya	?-1350	Hiç hüküm sürmemiş olabilir.	II. Tuthaliya'nın oğlu
I. Şuppiluliuma	1350-1322	Kuzey Suriye ve Mitanni ülkesini fethetti	II. Tuthaliya'nın (veya II. Hattuşili'nin) oğlu
II. Arnuvanda	1322-1321		I. Şuppiluliuma'nın oğlu
II. Murşili	1321-1295	Arzava ülkesini fethetti	I. Şuppiluliuma'nın oğlu
II. Muvatalli	1295-1272	Kadeş Meydan Muharebesi	II. Murşili'nin oğlu
III. Murşili	1272-1267	Urhi-Teşup olarak da bilinir.	II. Muvatalli'nin oğlu
III. Hattuşili	1267-1237	Urhi-Teşup'u sürerek tahta çıktı. Mısır ile (Kadeş Antlaşması)'nı yaptı	II. Murşili'nin oğlu
IV. Tuthaliya	1237-1209		III. Hattuşili'nin oğlu
Kurunta	1228-1227	Krallığı kesin değildir. Çok kısa bir süre için tahtı ele geçirmiş olabilir	II. Muvatalli'nin oğlu
III. Arnuvanda	1209-1207		IV. Tuthaliya'nın oğlu
II. Şuppiluliuma	1207-1180		IV. Tuthaliya'nın oğlu

Notlar

Kaynakça

Brandau, B. & Schickert, H. (2003) Hititler, Ankara: Arkadaş Yayınları.
Bryce, T. (2005) Kingdom of the Hittites, 2nd Edition, Oxford: Oxford University Press.
Klengel, H. (1999) Geschichte des hethitischen Reichs, Brill, Leiden.

Orijinal kaynak: hitit kralları listesi. Creative Commons Atıf-BenzerPaylaşım Lisansı ile paylaşılmıştır.

Bu rakama tartışmalı isimler II. Hattuşili, Genç Tuthaliya ve Kurunta dahil değildir. ↩
Eski çağ tarihindeki kronolojik bilgi kıtlığı tarihçiler arasında çeşitli görüş ayrılıklarına yol açmış ve "Uzun", "Orta", "Kısa" ve hatta "Çok kısa" diye isimlendirilen farklı tarihlendirme sistemleri oluşturulmuştur. Hitit krallarının 'Uzun', 'Orta' ve 'Kısa' kronolojiye göre karşılaştırmalı bir listesi için: Alpaslan, M. (2009) Hititolojiye Giriş, s. 155 ↩
A. Dinçol, B. Dinçol, J. D. Hawkins, G. Wilhelm (1993) "The Cruciform seal from Boğazköy-Hattusa", Istanbuler Mitteilungen 43, s. 87-106. ↩
Eski Hitit kralları hakkında:
R. Beal (2003) "Predecessors of Hattusili I" FsHoffner s. 13-35.
M. Forlanini (2010) "An Attempt at Reconstructing the Branches of the Hittite Royal Family of the Early Kingdom Period." Pax Hethitica (FsSinger), s. 115-135. ↩
Hititler için kullanılan 'Orta krallık' tabirinin belli bir hanedanla ilgisi yoktur. Eski, Orta, Büyük (Yeni) krallık terimleri günümüz tarihçileri tarafından kullanılmaya başlanmıştır. Orta krallık Telipinu sonrasındaki hakkında fazla bir bilgi olmayan dönemi diğerlerinden ayırmak için, kısmen de filolojik nedenlerle oluşturulmuştur. Bazı tarihçiler Eski ve Orta krallıkları birleştirerek, sadece Eski ve Büyük (Yeni) krallık diye ikiye ayırırlar. ↩
Bu konudaki tartışmaları ve değişik görüşleri özetleyen bir makale için: de Martino, S. (2010) "Some Questions on the Political History and Chronology of the Early Hittite Empire," Altorientalische Forschungen 37, s. 186-197. ↩
↩
3 ve 4 nolu notlardaki kaynaklara bakınız. Bu kralın varlığı yakın zamanda ortaya çıktığı ve halihazırda Hitit kralları arasında I. ve II. Huzziya bulunduğu için kimi yayınlarda Huzziya "0" diye geçer. ↩
Bu konuda tam bir fikir birliği yoktur. Ammuna'nın oğlu da olabilir. ↩
Bazı kaynaklarda II. veya I./II. Tuthaliya ↩
Bazı kaynaklarda III. veya II./III. Tuthaliya ↩